Arbeidsmigranten werken zich kapot, maar kunnen de weg naar hulpverlening niet vinden

Slechte leef- en werkomstandigheden hebben een enorme invloed op de gezondheid van arbeidsmigranten terwijl zij vaak niet weten waar zij zorg en hulp kunnen krijgen. Werk aan de winkel voor sociaal werkers. Maar hoe pak je zoiets aan? Krystyna Meijer van LEVgroep zette een steunpunt op. Wat kun je van haar leren?

Meijer ziet het om haar heen gebeuren. Arbeidsmigranten die zich kapotwerken, maar de weg naar zorg en hulpverlening niet kunnen vinden. Neem de alleenstaande Poolse moeder die vanwege een buikhernia nog maar heel weinig kon. Haar tienjarige zoontje deed alles voor haar. Toch ging ze weer aan het werk.

Pharos

Dat de arbeids- en leefomstandigheden van Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten vaak sterk te wensen overlaat weten we al sinds oud SP-leider Emiel Roemer in 2020 met het rapport Geen tweederangsburgers naar buiten kwam. Maar dat dit ook een enorme impact heeft op hun gezondheid en welzijn, werd pas echt duidelijk toen Pharos vorige week met een verkennend onderzoek kwam waarin ze de gezondheidssituatie van deze arbeidsmigranten beschreef en de toegang die zij hebben tot zorg en ondersteuning.

Voor het onderzoek deed Pharos een literatuurstudie, sprak ze met tien arbeidsmigranten en achttien professionals uit zorg en het sociaal domein, voerde ze een enquête uit in samenwerking met het Kenniscentrum Arbeidsmigranten en hield ze een kennissessie met 35 experts uit het veld.

Dirty, dangerous en degrading werk

In heel Nederland wonen zo’n 375.000 Midden- en Oost-Europese arbeidsmigranten die vaak laaggeschoold dirty, dangerous en degrading werk doen. Omdat ze in Nederland vaak geen netwerk hebben, de taal niet beheersen en geen weet hebben van de hier geldende regelgeving, instanties en gebruiken, zijn ze sterk afhankelijk van hun werkgevers en uitzendbureaus die voor hen ook de huisvesting en zorgverzekering regelen. Die economische afhankelijkheid en de onzekere tijdelijke contracten maken hen kwetsbaar; als ze hun werk verliezen, zijn ze ook hun inkomen, huisvesting en zorgverzekering kwijt.

En als ze wel werk hebben is het fysiek zwaar, werken ze onder hoge productiedruk en maken ze lange werkdagen. Hierdoor raken arbeidsmigranten uitgeput en hebben ze te weinig tijd en ruimte voor sociaal contact, ontspanning, beweging en het kopen van gezonde producten.

Fysieke tol

Meijer, dochter van een Poolse moeder en Nederlandse vader, deed samen met een aantal van haar cliënten mee aan het onderzoek van Pharos. Met haar steunpunt arbeidsmigranten bij LEVgroep richt ze zich voornamelijk op de in Helmond gevestigde vierduizend Polen die deels in de vleesindustrie of in een saladefabriek werken. Meijer: ‘Vaak in een onnatuurlijke houding en in koude temperaturen waar ze veel moeten sjouwen, lopen en snijden. Dat eist z’n tol van de fysieke gezondheid.’

Desinformatie

Volgens Meijer leven de Polen grotendeels in hun eigen wereld en regelen ze de dingen zelf. Dikwijls komen ze maar voor een paar weken. Ze weten heel weinig van Nederland, lezen veel desinformatie via Facebook en hebben geen weet dat hier de hulpverlening gratis is.’

Excessen

Ze ziet veel mensen die bij lichamelijke klachten wachten met naar de dokter gaan totdat ze weer in Polen zijn. Ook omdat ze hier vaak niet verzekerd zijn. Arbeidsmigranten hebben sowieso weinig rechten als ze uitvallen op het werk, zegt Meijer. ‘Als ze hier minder dan drie jaar wonen, hebben ze geen recht op bijstand en maatschappelijke opvang. Hierdoor ontstaan vaak excessen als schulden, ziektes, veel armoede, opvoedproblemen en huiselijk geweld.’

Tweetalig

Migranten kunnen bij het steunpunt terecht voor het spreekuur sociaal-juridische dienstverlening en de online helpdesk. Meijer werkt er met vrijwilligers, die zowel Pools als Nederlands spreken, en de arbeidsmigranten ook uitvragen op hoe ze er voorstaan op gebied van wonen, werken, financiën, hun zelfredzaamheid en hoe het gaat met hun kinderen.

Ze verbindt mensen met elkaar door activiteiten waarmee ze de Nederlandse taal kunnen leren, zoals taalmaatjes, een taalcafé, taalscholen en het stadsleerbedrijf waar mensen die in de ziektewet belanden ook vrijwilligerswerk kunnen doen. Meijer: ‘Veel arbeidsmigranten gaan pas werken aan hun integratie als ze uitvallen door ziekte.’

Investeer

Samen met de woningbouwvereniging, de gemeente en huisartsen geeft ze voorlichting in het Pools hoe mensen aan een woning kunnen komen en hoe het systeem, de zorg en de kraamzorg hier in Nederland werken. Meijer: ‘Als je niet investeert in arbeidsmigranten neemt hun weerstand en angst naar organisaties toe en escaleert hun situatie.’

Foto-expositie

Er kwam ook een foto-expositie over hoe Poolse mensen in de regio wonen, werken en hun vrije tijd doorbrengen. Meijer: ‘Er was hier in de regio veel negatieve publiciteit over Polen. Ze zouden onder andere vaak dronken zijn en niet integreren. Terwijl Polen zelf zich hier gediscrimineerd voelen. Ze vinden dat ze heel hard werken en willen graag een leven opbouwen.’

Tips

Ondertussen weten veel Polen in Helmond Meijer te vinden. Wat adviseert zij collega’s die de hulp aan arbeidsmigranten willen opzetten of verbeteren?

1. Zoek sleutelfiguren binnen de gemeenschap die goed zijn ingeburgerd, ga met hun in gesprek en probeer via hen het vertrouwen te winnen van de groep.
2. Maak jezelf makkelijk benaderbaar door ze in hun eigen taal aan te spreken of zorg voor tolken. Als Polen hier zien dat een hulpverlener geen Pools spreekt, durven ze vaak niet te praten en nemen ze geen telefoon op.
3. Train tweetalige vrijwilligers zodat ze weten waarop ze moeten doorvragen. Laat ze toetsen op zelfredzaamheid en of wat de vrijwilligers vertellen ook aankomt. Vaak missen arbeidsmigranten veel basisinformatie en begrijpen niet hoe de dingen hier werken. Daardoor hebben ze veel meer ondersteuning nodig dan je zou denken. Zo ken ik iemand die na een verblijf van vijftien jaar hier nog steeds niet stond ingeschreven.
4. Organiseer activiteiten voor ouders en kinderen en laat zien wat je voor hen kunt betekenen.
5. Organiseer voorlichtingsbijeenkomsten over hoe ze de taal kunnen leren.
6. Bespreek binnen je eigen organisatie wat je collega’s signaleren. Je hebt draagvlak nodig om met arbeidsmigranten aan de slag te kunnen gaan.
7. Investeer in kennis over de Ziektewet. Dat bijvoorbeeld de kindertoeslag vervalt zodra mensen in de Ziektewet komen, is vaak niet bekend.
8. Maak welkomstpakketten voor nieuwe arbeidsmigranten met informatie waar ze moeten zijn als ze meer willen weten. Communiceer vooral via Facebook
9. Maak factsheets met regionale en landelijke hulporganisaties die gericht zijn op arbeidsmigranten.

Dit artikel verscheen op 26 april 2022 op zorgwelzijn.nl